рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рднाрд░рдд рдХी рд╕рдмрд╕े рдХрдаिрди рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдоें рд╕े рдПрдХ UPSC (Union Public Service Commission) рдХी рддैрдпाрд░ी рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं, рддो рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдЖрдкрдХो UPSC Syllabus 2026 in Hindi рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕рдордЭрдиा рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै।
рдмрд╣ुрдд рд╕े рдЫाрдд्рд░ рдмिрдиा рд╕िрд▓ेрдмрд╕ рдЬाрдиे рддैрдпाрд░ी рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं рдФрд░ рдмीрдЪ рдоें рдХंрдл्рдпूрдЬ़ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं — рдЗрд╕рд▓िрдП рдЖрдЬ рд╣рдо рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рд▓ाрдП рд╣ैं UPSC рдХा рдкूрд░ा рд╕िрд▓ेрдмрд╕ рдЖрд╕ाрди рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдоें, рддाрдХि рдЖрдкрдХी рддैрдпाрд░ी рд╕рд╣ी рджिрд╢ा рдоें рдЖрдЧे рдмрдв़े।
UPSC рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХ्рдпा рд╣ै?
UPSC рдпाрдиी рд╕ंрдШ рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рд╡рд╣ рд╕ंрд╕्рдеा рд╣ै рдЬो IAS, IPS, IFS, IRS рдЬैрд╕ी рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рд╕िрд╡िрд▓ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рд▓िрдП рднрд░्рддी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЬिрдд рдХрд░рддी рд╣ै।
рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рд▓ाрдЦों рдЫाрдд्рд░ рдЗрд╕ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рд╕рдлрд▓рддा рдЙрди्рд╣ीं рдХो рдоिрд▓рддी рд╣ै рдЬो рд╕िрд▓ेрдмрд╕ рдФрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкैрдЯрд░्рди рдХो рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рд╕рдордЭрддे рд╣ैं।
UPSC рдкрд░ीрдХ्рд╖ा 2026 рдХा рдкैрдЯрд░्рди
UPSC рд╕िрд╡िрд▓ рд╕ेрд╡ा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рддीрди рдЪрд░рдгों рдоें рд╣ोрддी рд╣ै —
| рдЪрд░рдг | рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХा рдиाрдо | рдЙрдж्рджेрд╢्рдп |
|---|---|---|
| 1 | рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा (Prelims) | Screening Test (Objective Type) |
| 2 | рдоुрдЦ्рдп рдкрд░ीрдХ्рд╖ा (Mains) | Descriptive (рд▓िрдЦिрдд рдкрд░ीрдХ्рд╖ा) |
| 3 | рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ (Interview) | Personality Test |
UPSC Prelims Syllabus in Hindi 2026
UPSC Prelims рджो рдкेрдкрд░्рд╕ рдоें рд╣ोрддी рд╣ै
| рдкेрдкрд░ | рд╡िрд╖рдп | рдЕंрдХ | рд╕рдордп |
|---|---|---|---|
| Paper I | рд╕ाрдоाрди्рдп рдЕрдз्рдпрдпрди (General Studies) | 200 рдЕंрдХ | 2 рдШंрдЯे |
| Paper II (CSAT) | Civil Services Aptitude Test | 200 рдЕंрдХ | 2 рдШंрдЯे |
рдиोрдЯ: Paper-II (CSAT) рдоें рдХेрд╡рд▓ qualifying marks рдЪाрд╣िрдП (рдХрдо рд╕े рдХрдо 33%)।
Paper-I рдХे рдЕंрдХ рд╕े рд╣ी рдоेрд░िрдЯ рддрдп рд╣ोрддी рд╣ै।
Paper-I (General Studies) рдХा рд╕िрд▓ेрдмрд╕
- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдФрд░ рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдШрдЯрдиाрдПँ
- рднाрд░рдд рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо
- рднाрд░рддीрдп рднूрдЧोрд▓ (рднौрддिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдкрд╣рд▓ू)
- рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдФрд░ рд╢ाрд╕рди (рд╕ंрд╡िрдзाрди, рдиीрддि, рдЕрдзिрдХाрд░ рдЖрджि)
- рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдХाрд╕
- рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдгीрдп рдкाрд░िрд╕्рдеिрддिрдХी, рдЬैрд╡ рд╡िрд╡िрдзрддा рдФрд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкрд░िрд╡рд░्рддрди
- рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди
Paper-II (CSAT) рдХा рд╕िрд▓ेрдмрд╕
- рд╕рдордЭ (Comprehension)
- рддाрд░्рдХिрдХ рддрд░्рдХ (Logical Reasoning)
- рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा
- рд╕ाрдоाрди्рдп рдЧрдгिрдд (Class X рд╕्рддрд░ рддрдХ)
- рдбेрдЯा рдЗंрдЯрд░рдк्рд░िрдЯेрд╢рди
- рд╕ंрдЪाрд░ рдХौрд╢рд▓ (Communication Skills)
UPSC Mains Syllabus in Hindi 2026
UPSC Mains рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рд▓िрдЦिрдд рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдоें 9 рдкेрдкрд░ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдкрд╣рд▓े рджो рдкेрдкрд░ qualifying nature рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдмाрдХी рд╕ाрдд рдкेрдкрд░ merit рдоें рдЧिрдиे рдЬाрддे рд╣ैं।
UPSC Mains рдкेрдкрд░ рд╕ंрд░рдЪрдиा
| рдкेрдкрд░ рдиंрдмрд░ | рд╡िрд╖рдп | рдЕंрдХ | рдк्рд░рдХाрд░ |
|---|---|---|---|
| Paper-A | рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ा (рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЖрдард╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╕े рдХोрдИ рдПрдХ) | 300 | Qualifying |
| Paper-B | English | 300 | Qualifying |
| Paper-I | рдиिрдмंрдз (Essay) | 250 | Merit |
| Paper-II | рд╕ाрдоाрди्рдп рдЕрдз्рдпрдпрди – I | 250 | Merit |
| Paper-III | рд╕ाрдоाрди्рдп рдЕрдз्рдпрдпрди – II | 250 | Merit |
| Paper-IV | рд╕ाрдоाрди्рдп рдЕрдз्рдпрдпрди – III | 250 | Merit |
| Paper-V | рд╕ाрдоाрди्рдп рдЕрдз्рдпрдпрди – IV (Ethics) | 250 | Merit |
| Paper-VI | рд╡ैрдХрд▓्рдкिрдХ рд╡िрд╖рдп – Paper I | 250 | Merit |
| Paper-VII | рд╡ैрдХрд▓्рдкिрдХ рд╡िрд╖рдп – Paper II | 250 | Merit |
рд╕ाрдоाрди्рдп рдЕрдз्рдпрдпрди рдкेрдкрд░ рдХा рд╡िрд╕्рддृрдд рд╕िрд▓ेрдмрд╕
Paper-I (GS-I): рднाрд░рддीрдп рд╡िрд░ाрд╕рдд рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рднूрдЧोрд▓
- рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рдХрд▓ा
- рдк्рд░ाрдЪीрди, рдордз्рдпрдХाрд▓ीрди рдФрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕
- рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди
- рд╡िрд╢्рд╡ рдФрд░ рднाрд░рдд рдХा рднूрдЧोрд▓
- рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди
Paper-II (GS-II): рд╢ाрд╕рди, рд╕ंрд╡िрдзाрди, рд░ाрдЬрдиीрддि рдФрд░ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдмंрдз
- рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ
- рд╕ंрд╕рдж рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓
- рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा, рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा
- рдиीрддि рдЖрдпोрдЧ рдФрд░ рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा
- рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдмंрдз рдФрд░ рднाрд░рдд рдХी рд╡िрджेрд╢ рдиीрддि
Paper-III (GS-III): рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा, рддрдХрдиीрдХ рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг
- рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा
- рдХृрд╖ि, рдЙрдж्рдпोрдЧ рдФрд░ рдЗंрдл्рд░ाрд╕्рдЯ्рд░рдХ्рдЪрд░
- рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рдк्рд░рдЧрддि
- рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг
- рдЖрдкрджा рдк्рд░рдмंрдзрди
Paper-IV (GS-IV): рдиैрддिрдХрддा, рдИрдоाрдирджाрд░ी рдФрд░ рдоाрдирд╡ рдоूрд▓्рдп
- рдиैрддिрдХ рджрд░्рд╢рди рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдЬीрд╡рди рдоें рдиैрддिрдХрддा
- рдИрдоाрдирджाрд░ी рдФрд░ рд╕рдд्рдпрдиिрд╖्рдаा рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг
- рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी
- рдХेрд╕ рд╕्рдЯрдбी рдЖрдзाрд░िрдд рдк्рд░рд╢्рди
UPSC Optional Subjects List in Hindi
UPSC рдоें рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ рдЕрдкрдиी рдкрд╕ंрдж рдХा рдПрдХ рд╡िрд╖рдп рдЪुрди рд╕рдХрддा рд╣ै।
рдиीрдЪे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡ैрдХрд▓्рдкिрдХ рд╡िрд╖рдп рджिрдП рдЧрдП рд╣ैं
| рд╡िрд╖рдп | рд╡िрд╖рдп |
|---|---|
| рдЗрддिрд╣ाрд╕ | рднूрдЧोрд▓ |
| рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░ | рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди |
| рд░ाрдЬрдиीрддि рд╡िрдЬ्рдЮाрди | рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ |
| рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди | рджрд░्рд╢рдирд╢ाрд╕्рдд्рд░ |
| рдХृрд╖ि | рд╡рдирд╕्рдкрддि рд╡िрдЬ्рдЮाрди |
| рднौрддिрдХी | рд░рд╕ाрдпрди рд╡िрдЬ्рдЮाрди |
| рдЧрдгिрдд | рдк्рд░ाрдгीрд╢ाрд╕्рдд्рд░ |
| рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ (рд╕िрд╡िрд▓, рдоैрдХेрдиिрдХрд▓, рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░िрдХрд▓) | рд╕ाрд╣िрдд्рдп (рд╣िंрджी, рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी, рддрдоिрд▓, рдЖрджि) |
UPSC Interview (Personality Test)
UPSC рдХा рдЕंрддिрдо рдЪрд░рдг рд╣ै рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░, рдЬिрд╕े “Personality Test” рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ 275 рдЕंрдХों рдХा рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ рдХे рдЬ्рдЮाрди рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдЙрд╕рдХी рд╕ोрдЪ, рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕, рдиैрддिрдХрддा рдФрд░ рдиिрд░्рдгрдп рдХ्рд╖рдорддा рдХी рдЬांрдЪ рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдЖрдкрдХी рд╕рдордЭ, рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдФрд░ рдиेрддृрдд्рд╡ рдХ्рд╖рдорддा рдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░рддी рд╣ै।
UPSC рдоें рдХुрд▓ рдЕंрдХ рд╡िрддрд░рдг
| рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдЪрд░рдг | рдХुрд▓ рдЕंрдХ |
|---|---|
| Mains (Merit Papers) | 1750 |
| Interview | 275 |
| рдХुрд▓ | 2025 рдЕंрдХ |
UPSC рддैрдпाрд░ी рдХे рд▓िрдП рд╕ुрдЭाрд╡
- NCERT рдХिрддाрдмों рд╕े рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ें — рдХ्рд▓ाрд╕ 6 рд╕े 12 рддрдХ рдХी рдХिрддाрдмें рдЖрдкрдХी рдмुрдиिрдпाрдж рдордЬрдмूрдд рдХрд░ेंрдЧी।
- рдЕрдЦрдмाрд░ рдкрдв़рдиे рдХी рдЖрджрдд рдбाрд▓ें — The Hindu рдпा Indian Express рдЬैрд╕े рдЕрдЦрдмाрд░ рд╕े рдХрд░ेंрдЯ рдЕрдлेрдпрд░्рд╕ рд╕рдордЭें।
- рдкिрдЫрд▓े рд╕ाрд▓ рдХे рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ рд╣рд▓ рдХрд░ें — рдЗрд╕рд╕े рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХा рдкैрдЯрд░्рди рд╕рдордЭ рдоें рдЖрддा рд╣ै।
- рдиोрдЯ्рд╕ рдмрдиाрдПं рдФрд░ рджोрд╣рд░ाрдПँ — рдЕрдкрдиे рд╢рдм्рджों рдоें рд▓िрдЦे рдиोрдЯ्рд╕ рдпाрдж рд░рдЦрдиा рдЖрд╕ाрди рд╣ोрддा рд╣ै।
- рд╕рдордп рдк्рд░рдмंрдзрди рд╕ीрдЦें — рдк्рд░ीрд▓िрдо्рд╕ рдФрд░ рдоेंрд╕ рджोрдиों рдХे рд▓िрдП рдЯाрдЗрдоिंрдЧ рдмрд╣ुрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै।
FAQs
Q1. UPSC рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рднाрд╖ा рдХ्рдпा рд╣ोрддी рд╣ै?
рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ рд╣िंрджी рдпा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी рдоें рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рджे рд╕рдХрддा рд╣ै।
Q2. UPSC рд╕िрд▓ेрдмрд╕ рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдмрджрд▓рддा рд╣ै рдХ्рдпा?
рдирд╣ीं, UPSC рд╕िрд▓ेрдмрд╕ рдоें рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдмрджрд▓ाрд╡ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЬ़्рдпाрджाрддрд░ рд╡िрд╖рдп рд╕्рдеाрдпी рд░рд╣рддे рд╣ैं।
Q3. UPSC рдоें рдХिрддрдиी рдмाрд░ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं?
рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡рд░्рдЧ – 6 рдмाрд░,
OBC – 9 рдмाрд░,
SC/ST – рдЕрд╕ीрдоिрдд рдк्рд░рдпाрд╕ (рдЙрдо्рд░ рд╕ीрдоा рддрдХ)।
Q4. UPSC рдХी рдЖрдпु рд╕ीрдоा рдХ्рдпा рд╣ै?
рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡рд░्рдЧ – 21 рд╕े 32 рд╡рд░्рд╖,
OBC – 35 рд╡рд░्рд╖ рддрдХ,
SC/ST – 37 рд╡рд░्рд╖ рддрдХ।
Q5. рдХ्рдпा UPSC рдоें рдЧрдгिрдд рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै?
рдирд╣ीं, рдЧрдгिрдд рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рд╡ैрдХрд▓्рдкिрдХ рд╡िрд╖рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдЪुрди рд╕рдХрддे рд╣ैं।
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
UPSC рд╕िрд▓ेрдмрд╕ рдХो рд╕рдордЭрдиा рд╣ी рдЗрд╕ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рдкрд╣рд▓ी рдЬीрдд рд╣ै। рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдЬाрди рдЧрдП рдХि рдХिрд╕ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рдХिрддрдиा рдлोрдХрд╕ рдХрд░рдиा рд╣ै, рддो рдЖрдкрдХी рддैрдпाрд░ी рдЖрдзी рдЖрд╕ाрди рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕्рдЯрдбी, рдиिрдпрдоिрдд рд░िрд╡ीрдЬрди рдФрд░ рдХрд░ंрдЯ рдЕрдлेрдпрд░्рд╕ рдкрд░ рдкрдХрдб़ — рдпрд╣ी рдЖрдкрдХी рд╕рдлрд▓рддा рдХी рдЪाрдмी рд╣ै।
рддो рдЕрдЧрд░ рдЖрдкрдХा рд╕рдкрдиा IAS рдпा IPS рдЕрдзिрдХाрд░ी рдмрдирдиे рдХा рд╣ै, рддो рдЖрдЬ рд╕े рд╣ी рд╕िрд▓ेрдмрд╕ рдХो рдЕрдкрдиा рд░ोрдбрдоैрдк рдмрдиा рд▓ीрдЬिрдП рдФрд░ рдПрдХ-рдПрдХ рдЯॉрдкिрдХ рдХो рд░ोрдЬ़ाрдиा рдХрд╡рд░ рдХрд░ें।
